Бярозаўскі раён
апісанне
Бярозаўскі раён, плошчай 1412 км2 (14 месца ў Беларусі), змесцаваны ў цэнтральнай частцы Брэсцкай вобласці. Ён мяжуе з Пружанскім, Івацэвіцкім, Іванаўскім, Драгічынскім і Кобрынскім раёнамі.
Бярозаўскі раён займае паўночна-заходнюю частку Прыпяцкага Палесся і паўднёва-ўсходнюю частку Прыбугскай раўніны.
Галоўная водная артэрыя — рака Ясельда. Хоць на тэрыторыі гэтага раёна яна падпала пад маштабныя меліярацыйныя працы, значныя пляцоўкі рэчышча захаваліся ў першародным выглядзе. Тут змесцавана трохі буйных азёр: Белае, Спораўскае, а таксама вадасховішча Сяльцоў.
Па стане на 2018 год насельніцтва Бярозаўскага раёна складала 62.882 чалавека – гэта чацвёрты паказнік сярод усіх раёнаў Беларусі. Адміністрацыйным цэнтрам з'яўляецца Бяроза. Ёсць яшчэ адзін горад – Белазерск, а таксама 16 аграмястэчкаў. Агульная колькасць населеных пунктаў складае 109.
Царква Святога Серафіма Сароўскага ў БелаазёрскуБярозаўскі раён не вельмі багаты помнікамі гісторыі і архітэктуры, затое валодае важнай прыроднай спадчынай, а таксама выгадным месцаваннем (праз яго праходзіць міжнародная траса Ё30, якая злучае Корк з Омскам). У сукупнасці гэта стварае выдатныя ўмовы для развіцця экалагічнага турызму.
Пяць прычын наведаць Бярозаўскі раён
1. Убачыць самую рэдкую пявучую птушку Еўропы
На тэрыторыі Беларусі жыве прыкладна палова сусветнай папуляцыі крутлявай чарацянкі, якая налічвае ўсяго 8-10 тысяч асаблівей. Рэспубліканскі ландшафтны заказнік «Спораўскі» з'яўляецца адным з самых важных месцаў для захавання гэтага выгляду.
У траўні, калі крутлявыя чарацянкі вяртаюцца з месцаў зімоўлі, змесцаваных у Экватарнай Афрыцы, на нізінных балотах і заліўных сенажацях у абалоне Ясельды ўвечар можна пачуць спеў самцоў і нават убачыць іх саміх. Хай прадстаўнікі гэтага выгляду і не адрозніваюцца яркім апярэннем, але сотні замежных турыстаў кожны год прыязджаюць у заказнік «Спораўскі», каб убачыць самую рэдкую пявучую птушку Еўропы. Хто ведае, магчыма, знаёмства з ёй стане для вас першым крокам у займальны свет бердвотчинга.
2. Скаштаваць нечаканыя стравы з рыбы
Імі асабліва славіцца вёска Спорава, змесцаваная на беразе аднайменнага возера. Лоўля рыбы на працягу многіх стагоддзяў з'яўляецца асноўным заняткам мясцовых жыхароў. Ужо ў гэтым яны ведаюць толк – як і ў гатаванні таго, што атрымаецца злавіць. Апроч юхі (куды без яе!) тут можна паспрабаваць і больш экзатычныя стравы – прыкладам, рыбу, высушаную ў печкі на подсцілцы з кропу ці аржаной саломы.
Не выпусціце магчымасць заадно вывучыць мясцовы танец, які гэтак і завецца – спораўская полька. Ён гэтак незвычайны, што атрымаў статус нематэрыяльнай культурнай спадчыны Беларусі. Калі ж да харэаграфіі душа не горнецца, можна проста пасядзець на беразе з вудай ці прагуляцца ўздоўж гэтага незвычайнага возера, якое аточана нізіннымі балотамі.
3. Налавіць крэветак
На тэрыторыі Бярозаўскага раёна змесцаваны адзін з наймалодшых гарадоў нашый краіны – Белазерск. Нядаўна ён адсвяткаваў сваё 60-годдзе. Горад паўстала як працоўнае мястэчка пры Бярозаўскім ДРЭС (гэта адна з дзвюх электрастанцый падобнага тыпу, што існуюць на тэрыторыі Беларусі).
Для аматараў прамысловай архітэктуры знаёмства з ДРЭС само па сабе можа стаць вельмі цікавым (хоць няможна забываць, што гаворка ідзе пра рэжымны аб'ект, так што трапіць на яго тэрыторыю можа далёка не кожны ахвотнік). Вада, што выкарыстоўваецца ДРЭС для астуджэння, скідаецца ў возера. Для гэтага пракапалі канал, куды ў 1982 годзе засялілі ўсходнюю рачную крэветку: для ракаў вада апынулася занадта цёплай, а для гэтага выгляду – у самы раз.
Лавіць крэветку лепш уначы з ліхтаром (для гэтага падыдзе звычайны падхватнік), але не больш за 1 кг у суткі. Апроч таго, здабыча забаронена з 1 красавіка па 1 ліпеня, калі ля гэтага выгляду настае сезон размнажэння. Па гусце гэтыя ракаватыя нічым не саступаюць сваім блізкім сваякам, што прадаюцца ў крамах.
4. Дакрануцца да вайсковай гісторыі
Так ужо атрымалася, што Бярозаўшчына няраз рабілася арэнай баявых дзеянняў. Пра гэта напамінаюць самыя розныя помнікі, з якіх пры жаданні можна скласці асобны маршрут.
Пасля паўстання 1830 года знакаміты картэзіянскі манастыр у Бярозе быў зачынены. З часам яго пабудовы сталі разбіраць на цэглу, з якой пабудавалі так званыя чырвоныя жаўнерні. Пры польскіх уладах у іх месцілася школа, дзе рыхтавалі адмыслоўцаў для рачнога флоту. Аднак у 1934 годзе гэтыя пабудовы сталі часткай лагера для палітычных зняволеных, які быў сумна вядомы цяжкімі ўмовамі зместу і катаваннямі.
Пра паўстанне 1863 года напамінае брацкая магіла паўстанцаў, змесцаваная на ўскраіне д. Собалі, непадалёк ад трасы М1/Ё30. Поруч з Бярозай знаходзяцца вялікія ваярскія могілкі часоў Першай сусветнай вайны — непадалёк праходзіў фронт і вяліся цяжкія баі паміж германскімі і рускімі войскамі.
Бронная Гора – яшчэ адно трагічнае месца. Менавіта тут у 1942 годзе гітлераўцы праводзілі масавыя пакаранні смерцю габрэйскага насельніцтва. Вёска Здзітава назаўжды ўвайшла ў гісторыю Вялікай Айчыннай вайны. Поруч з ёй з 3 па 11 красавіка 1944 года праходзіў легендарны бой паміж партызанамі і атрадам карнікаў. У памяць пра тыя падзеі быў створаны мемарыял «Здзітаўская абарона».
Мемориальный комплекс «Здитовская оборона»
5. Убачыць, як робяць любы сыр
Пэўна што, складана знайсці ў Беларусі чалавека, які хаця б раз на жыцці не спрабаваў прадукцыю Бярозаўскага сыраробчага камбіната. Гэта прадпрыемства выпускае шырокі спектр прадукцыі: ад тэхнічнага казеіну да марожанага і згушчанага малака. Але сярод 180 назваў менавіта сыру адводзіцца адменнае месца. Ёсць тут і «класіка», і больш экзатычныя гатункі, улучаючы «Белавежскі» – вэнджаны сыр з перцам і часнаком. Гэты прадукт по праву лічыцца адной з візітных картак Бярозаўскага раёна.
Тыя, каму пашчасціць трапіць на экскурсію, змогуць убачыць, як менавіта з каровінага малака атрымоўваецца стварыць уся гэта ўражальная разнастайнасць. Набыць знакаміты сыр і іншую прадукцыю па прыемных цэнах можна ў фірмавай краме «Верас», які змесцаваны ў самым цэнтры горада, непадалёк ад краязнаўчага музея і кінатэатра «Кастрычнік».
Гісторыя
Як паказалі археалагічныя раскопы, ужо ў 3-4 тысячагоддзях да н. э. на тэрыторыі Бярозаўшчыны існавалі селішчы. Аднак славяне прыйшлі на гэтыя землі значна позна – толькі ў IX стагоддзі н. э. Да 1252 года ставіцца згадванне д.Здзітава ў Іпацьеўскім летапісе, які такой выявай можа лічыцца найстаражытнейшым населеным пунктам на тэрыторыі раёна.
Велізарную ролю ў яго гісторыі згулялі Сапегі. Менавіта на іх землях быў пабудаваны знакаміты картэзіянскі манастыр. Апроч іншага ён помніць шведскага караля Карла XII, які спыняўся тут падчас Паўночнай вайны. Менавіта недаробку ад Бярозы адбылося адна з найважных бітваў, якая скончылася паразай рускіх войскаў і падпісаннем мірнай дамовы.
У 1795 годзе па выніках Трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай гэтыя землі апынуліся ў складзе Расійскай імперыі. Іх далейшаму эканамічнаму развіццю спрыялі дзве важныя падзеі: будаванне шашы Масква-Брэст (1842 год), а потым і Маскоўска-Брэсцкай чыгункі (1871 год).
Падчас Першай сусветнай вайны Бярозаўшчыну захапілі кайзераўскія войскі. У ліпені 1920 года тут ненадоўга ўсталявалася савецкая ўлада, а потым да 1939 года гэтыя землі знаходзіліся ў складзе Палескага ваяводства Польшчы.
У 1940 годзе быў створаны Бярозаўскі раён, які пачаў актыўна развівацца пасля Другой сусветнай вайны. Былі пабудаваны многія прамысловыя прадпрыемствы, што дазваляе яму ўваходзіць у тройку самых індустрыйна развітых раёнаў Брэсцкай вобласці. Апроч Бярозаўскага ДРЭС да іх ставяцца завод Гідрастяклоізал, Бярозаўскі сыраробчы камбінат.
17 кастрычніка 2003 года стала яшчэ адной яркай старонкай у гісторыі раёна. Менавіта ў гэты дзень ён атрымаў уласны герб, які быў распрацаваны і зацверджаны Геральдычнай службай Рэспублікі Беларусь. Блакітная хвалістая лінія ў ніжняй частцы шчыта сімвалізуе Ясельду, а брама былога картэзіянскага манастыра ўяўляе пабудову, якая згуляла вялікую ролю ў гісторыі не толькі Бярозы, але і ўсяго раёна.
Выбітнасці
Менавіта руіны былога картэзіянскага манастыра з'яўляюцца галоўнай мясцовай выбітнасцю. Заснаваны ў сярэдзіне XVII стагоддзя Казімірам Сапегам (сынам знакамітага канцлера Вялікага княства Літоўскага), ён неўзабаве стаў буйным культурным і рэлігійным цэнтрам. Досыць сказаць, што доўгі час горад зваўся Бяроза-Картузская. У 1830-х гадах манастыр быў зачынены. Аднак адрэстаўраваная парадная брама і вялікія рэшткі сцяны з вежамі, пабудаваныя з чырвонай цэглы, дагэтуль вырабляюць моцнае ўражанне.
Картэзіянскі манастыр у Бярозе
Крыху больш павезла касцёлу Апекі Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Сігневічах. Пад канец XVIII стагоддзя ўладальнікамі гэтай сядзібы былі Юзаф і Марыя Халецкі-Празоры. Менавіта яны сталі фундатарамі храма, будаванне якога працягвалася з 1785 па 1795 гады. Так з'явіўся касцёл у стылі сармацкага барока. Звонку ён напамінае крэпасць. У абліччы гэтага храма, які паспеў пабываць праваслаўнай царквой, прысутнічаюць элементы, характэрныя для готыкі і класіцызму. На жаль, пышнае ўнутранае ўбранне было згублена пасля таго, як касцёл Апекі Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў Сігневічах быў зачынены і да 1989 года выкарыстоўваўся як гаспадарчая пабудова.
Касцёл Апекі Найсвяцейшай Дзевы Марыі Ружанцовай у Сігневічах
Мікалаеўская царква ў Чарнякову можа пахваліцца яшчэ даўжэйшай гісторыяй. Досыць сказаць, што яна ставіцца да ліку самых старых драўляных храмаў на тэрыторыі Беларусі. Гэты храм быў пабудаваны абшарнікам па прозвішчы Юрэвіч у 1725 годзе на тым месцы, дзе паводле падання з'явілася цудадзейная выява Богамаці. У Мікалаеўская цэрквы, якая з'яўляецца ўзорам драўлянага народнага дойлідства, дагэтуль захоўваецца фрагмент хвоі з яго адбіткам. Сам абраз Маткі Боскай Чарняковскай сёння выстаўлена ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, а храм упрыгожвае спіс з яе.
Тым, хто адправіцца ў вандраванне па Бярозаўскім раёне, няможна прапусціць былую сядзібу Пуслоўскіх у вёсцы Старыя Пяскі, пабудаваную на мяжы XVIII і XIX стагоддзяў. Пра яе былую пышнасць сёння ўспамінаюць толькі заязная брама, стылізаваная пад прыгонную браму, сядзібную хату, перабудаваная са стайні пасля таго, як пажар 1843 года знішчыў выдатны палац, некалькі гаспадарчых пабудоў ды даўнейшы ландшафтны парк, які ўпрыгожваюць шматлікія каналы.
Сядзіба Пуслоўскіх у Пясках
Увагі таксама заслугоўвае рыбгас «Сяльцоў». Апроч таго, што тут арганізавана платнае вуджэнне, у сажалках гадуюць асятровых рыб. Іх (вужы ў падвэнджаным выглядзе) можна набыць проста тут. Тых, хто цікавіцца прыродай, пэўна прыцягне магчымасць назіраць за вадаплаўнымі і каляводнымі птушкамі, што выдатна пачуваюцца на вадаёмах гэтага рыбгаса. Дадамо таксама, што гэта адзінае месца ў Беларусі, дзе быў адзначаны малы баклан.
Славутасці
Менавіта бачны грамадскі дзеяч Войцех Пуслоўскі пабудаваў сядзібу ў д.Старыя Пяскі, якая ў свой час лічылася адной з самых прыгожых на беларускіх землях. За багацце гэтага вядомага фабрыканта і мецэната далі мянушку «палескім Крозам». Ён уяўляў у сойме Слонімскі павет, быў маршалам мясцовага дваранства, а свой казачны стан зарабіў у тым ліку на даставах харчу для рускага войска падчас вайны з Напалеонам. Пасля Войцех Пуслоўскі меў значны ўплыў пры імператарскім двары. Шмат у чым дзякуючы яго прыкладу былі пераможаны забабоны беларускай шляхты супраць займання прамысловасцю і гандлем.
Яшчэ адным знакамітым выхадцам гэтага краю з'яўляецца Павел Горын-Каляда, які з'явіўся на святло 15 студзеня 1900 года ў Бярозе. Гісторык па адукацыі, ён узначаліў у 1931 годзе Акадэмію навук БССР і паспеў правесці на гэтым пасту нямала важных рэформаў. У цэнтры яго навуковых зацікаўленняў знаходзілася ўсталяванне савецкай улады на тэрыторыі Беларусі. У 1937 годзе Павел Горын-Каляда быў рэпрэсаваны. Яго пасмяротная рэабілітацыя адбылася толькі 18 гадоў праз.
Вядомы савецкі вайскавод Сцяпан Любарскі родам з д. Пяскі. Ён браў удзел у Грамадзянскай вайне, а пасля сканчэння Акадэміі Генеральнага штаба займаў высокія пасты ў кіраўніцтве Чырвонай Арміяй. Падчас Другой сусветнай вайны Сцяпан Любарскі прымаў наўпросты ўдзел у многіх вядомых бітвах, а загінуў 16 красавіка 1945 года пры пераправе праз раку Нойс блізу Форста (зямля Брандэнбург) у званні генерал-лейтэнанта і быў пахаваны на «Узгорку Славы» у Львове.
Падзеі
Бярозаўскі раён славіцца сваім экалагічным фэстам «Спораўскія сенажаці», у рамках якога праводзяцца спаборніцтвы па балацяным футболе. Усё ж галоўная мэта – адрадзіць традыцыі ручнога сенакосу і тым самым дапамагчы захаванню месцаў, дзе жыве крутлявая чарацянка. Летам у д. Спорава таксама праходзіць абласное свята гумару «Спораўскія жарты».
Дзе спыніцца
У Бярозе ёсць некалькі гасцініц: «Ясельда», «Паляўнічая сядзібы» і іншыя. Да паслуг турыстаў, якія наведваюць Белазерск, аздараўленчы цэнтр і гасцініца з аднолькавай назвай «Энергія». Тым, хто хацеў бы быць бліжэй да прыроды, рэкамендуем спыняцца у аргоусадьбах, якія знаходзяцца на тэрыторыі заказніка «Спораўскі» ці ў наўпростай блізкасці ад яго.
Дзе з'есці
У Бярозе досыць месцаў грамадскага харчавання, знайсці іх не праблема. У аграмястэчку «Пяскі» есці бар «Стары замакрэў», у Белазерску – закусачная «У Мар'і» і рэстаран «Белазерск». На 120 км трасы Брэст-Мінск знаходзіцца цэладзённае кафэ «Етвязь». Дый кожная аграсядзіба можа прапанаваць сваім наведнікам сілкаванне, улучаючы стравы мясцовай кухні.
Што прывезці
Апроч паштовак з выявамі розных выбітнасцяў у Бярозе стаіць звярнуць увага на вырабы мясцовых рамеснікаў: драўляныя зачуры ў выглядзе птушак, вырабленыя з ліпавай дранкі (яны маюць статус нацыянальнай культурнай спадчыны) і тканыя пояса ручной працы.
Пэўна пацешаць вашых блізкіх малочныя прадукты, якія можна набыць у фірмавай краме «Верас», і вэнджаная рыба (апроч ужо ўспамінанага асятра папулярнасцю карыстаюцца карп, таўсталобік, стронга).
Майкі з сімволікай фэсту «Спораўскія сенажаці» напомняць пра тое, што вы аднойчы наведалі гэта цікавую імпрэзу. Падчас яго правядзення майстра народных промыслаў прапануюць свае вырабы з гліны, саломкі і іншых прыродных матэрыялаў.
Для тых, хто захапляецца фатаграфіяй, лепшым сувенірам могуць стаць здымкі крутлявай чарацянкі, а таксама іншых рэдкіх птушак, якія жывуць на тэрыторыі заказніка «Спораўскі».
Як далезці
Шлях ад Мінска до Бярозы па трасе М1 зойме менш трох гадзін і пэўна праляціць неўпрыкмет. Ад іншых абласных цэнтраў – трохі больш. Калі ў вас няма асабістага аўтамабіля, можна скарыстацца маршруткай. Таксама ёсць рэгулярны чыгуначны рух са станцыі «Бяроза-Горад».
Падрыхтаваў Андрэй Барадзін
