9 студзеня. Яўхім Карскі

У студзені 1861 года нарадзіўся заснавальнік беларускай навуковай філалогіі, філолаг-славіст, фалькларыст, палеограф, этнограф Яўхім Карскі.

Ён з'явіўся на свет у невялікай вёсцы Лаша Гродзенскага раёна. Пачатковую адукацыю атрымаў у парафіяльным вучылішчы. У 1871-1881 гг. вучыўся ў Ятранскім і Беразавіцкім народных вучылішчах, затым у Мінскім духоўным вучылішчы і Мінскай духоўнай семінарыі, у 1881–1885 гг. – у Нежынскім гісторыка-філалагічным інстытуце, дзе вывучаў славяна-рускую філалогію. Тут пад кіраўніцтвам прафесара Р. Ф. Брандта ён напісаў сваю першую кнігу, прысвечаную гукавому ладу і марфалогіі беларускай мовы.

Скончыўшы інстытут, выкладаў у 2-й Віленскай гімназіі, з 1893 г. - у Варшаўскім універсітэце. У гэты час былі апублікаваны яго даследаванні «Агляд гукаў і формаў беларускай гаворкі» і «Да гісторыі гукаў і формаў беларускай гаворкі». Працы склалі дзве часткі магістарскай дысертацыі, якую Я. Карскі паспяхова абараніў у Кіеўскім універсітэце. З 1894 г. Карскі Я. Ф. – прафесар, з 1902 г. – дэкан гісторыка-філалагічнага факультэта Варшаўскага ўніверсітэта.

У 1894 г. ён апублікаваў сваю працу "На мове так званых літоўскіх летапісаў". За навуковыя дасягненні ўзнагароджаны залатым медалём Рускага геаграфічнага таварыства.

Улетку 1903 г. Карскі распачаў навуковую экспедыцыю па Беларусі з мэтай вызначэння этнаграфічнай мяжы беларускай народнасці і мовы, выяўлення характэрных рыс беларускай гаворкі ў зоне памежжа з украінскім і польскім прыслоўямі. Вынікам экспедыцыі стала выданне ў тым жа годзе ў Варшаве першага тома фундаментальнай працы "Беларусы", які пасля заслужыў назву "энцыклапедыі беларусазнаўства". Першы том «Уводзіны ў вывучэнне мовы і народнай славеснасці» змяшчае этнаграфічную карту беларускага племя, пры пабудове якой выключнай прыкметай размежавання беларусаў ад іншых народаў з'яўлялася мова (беларуская гаворка), вывучаліся моўныя асаблівасці жыхароў 114 населеных пунктаў, матэрыялы фальклорных твораў і навуковых прац.

Сям'я Я.Ф. Карскага. Варшава. 1905 г.

З 1905 па 1917 г. Я.Ф. Карскі ўзначальваў найважнейшы філалагічны часопіс дарэвалюцыйнай Расіі - "Рускі філалагічны веснік", у якім былі апублікаваны многія яго навуковыя працы.

З 1917 па 1920 г. Карскі актыўна працуе ў Менску. У снежні 1917-га ўдзельнічаў у І Усебеларускім з'ездзе, дзе быў абраны ганаровым старшынёй (удзельнікі з'езда называлі Я.Ф. Карскага «наш вучоны беларус»). У 1919 г. ён перавёз з Варшавы ў Мінск сваю асабістую бібліятэку, якую пазней перадаў Беларускаму дзяржаўнаму ўніверсітэту (каля 4 тыс. экзэмпляраў работ па этнаграфіі і славяназнаўстве рускіх, беларускіх, польскіх, сербскіх, чэшскіх, французскіх, славацкіх вучоных).

На працягу 48 гадоў навуковай дзейнасці акадэмікам Я. Карскім было напісана 96 кніг, 149 артыкулаў, звыш 750 водгукаў, рэцэнзій, крытыка-бібліяграфічных матэрыялаў (усяго звыш 1 000 прац). Найбагатая спадчына ў многіх галінах навукі, пакінутая вучоным, і сёння не страціла свайго навуковага значэння. Галоўнай навуковай заслугай Я.Ф. Карскага з'яўляецца стварэнне ім навукі аб беларускай мове. Грунтуючыся на канкрэтных моўных фактах, у сваіх шматлікіх працах ён паказаў, што беларуская мова, нягледзячы на сваю блізкасць да суседніх славянскіх моў, мае ўласную сістэму, якая развівалася і ўдасканальвалася ва ўзаемадзеянні з роднаснымі мовамі, але па сваіх уласных законах, што і вызначыла яе сучасная нацыянальная адметнасць.

Памёр Яўхім Фёдаравіч Карскі 29 красавіка 1931 г. Пахаваны на Смаленскіх праваслаўных могілках у Санкт-Пецярбургу.