Як змяняліся гарады Беларусі: трагедыя і гераічнасць Брэста. Частка другая

Супольны праект краязнаўчага партала «Планета Беларусь» і пошукавай сістэмы Яндэкс уяўляе ТОП-10 гарадоў Беларусі, якія больш за ўсё змяніліся за апошняе чвэрцьстагоддзе. Паказваючы новыя мікрараёны і найболей цікавыя архітэктурныя будынкі, мы каротка кажам і пра гісторыю гарадоў.

Нашмат больш інфармацыі пра знакавыя месцы горада Пінска ёсць у падзеле «Выбітнасці». А знайсці іх, прачытаць водгукі пра самых папулярных і пракласці маршрут можна проста з пошуку Яндэкса.

У першай часткі матэрыялу мы прасачылі этапы развіцця горада Брэста ад найстаражытнейшых часоў да пачатку сямідзясятых гадоў мінулага стагоддзя.

Наступны перыяд характарызуецца ўзростам прамысловага патэнцыялу горада Брэста: пабудаваны электралямпавы і электрамеханічны заводы, дывановы і панчошны камбінаты. За кошт прытоку працоўнай сілы і ўлучэння ў гарадскую рысу 12 вёсак павялічылася тэрыторыя і насельніцтва горада.

Мастацкія вітражы на будынках па вуліцы Маскоўскай з'явіліся якраз тым часам

З 1976 года ў Брэсце дзее аэрапорт, у 1986 годзе пабудаваны аэравакзал. У 1981 годзе пушчаны першы тралейбус. З 1978 года горад паасобны на два адміністрацыйна-тэрытарыяльныя раёны – Ленінскі і  Маскоўскі раёны.

Цэнтр сучаснага Брэста

Брэст першым у Беларусі – з 1993 г. – стаў ужыццяўляць аўкцыённую мадэль прыватызацыі аб'ектаў камунальнай уласнасці. У 1996 г. тут створана першая ў рэспубліцы вольная эканамічная зона «Брэст» (СЭЗ «Брэст»). Яе рэзідэнтамі з'яўляюцца 75 прадпрыемстваў. Брэсцкая вобласць і прымежныя рэгіёны Польшчы і Украіны ў 1998 годзе ўтварылі трансмежнае з'яднанне «Еўрарэгіён Буг».

У 2004 годзе пачата ўпарадкаванасць горада. Пабудаваны лёдавы палац, лёгкаатлетычны манеж, палац спорту «Вікторыя», вяслярны канаў. У наш час вядзецца рэканструкцыя гістарычнага цэнтра Брэста.

24 ліпеня 2006 года, ідзе будаванне вяслярнага канала

Так вяслярны канал выглядаў 26 кастрычніка 2019 года

Сёння Брэст – гэта адзін з прамысловых цэнтраў Беларусі. Гэта таксама найбуйны транспартавы вузел і культурны цэнтр з багатым гістарычным мінулым і цікавымі народнымі традыцыямі.

Будынак чыгуначнага вакзала пасля нядаўняй рэканструкцыі
Будынкі аўтавакзала і цэнтральнага рынку

Але нам жа цікава, што захавалася ад старажытнага горада?

Міма гэтых руін праходзяць усе турысты, яны знаходзяцца ў самым цэнтры мемарыяльнага комплексу «Брэсцкая крэпасць-герой».

Гэта падмуркі ўніяцкага базылянскага манастыра, пабудаванага на месцы старой драўлянай царкве Святых Апосталаў Пятра і Паўла.

Падчас будавання Брэсцкай крэпасці ў XIX стагоддзі храм быў перапланаваны і прыстасаваны пад будынак афіцэрскага сходу. Напачатку XX стагоддзя палац сталі скарыстаць як месца адпачынку і правядзення культурных імпрэз. Тут месцаваліся рэстаран, більярд, глядзельная зала, бібліятэка і шмат што іншае. 3 траўня 1918 года тут прайшло падпісанне Брэсцкага свету паміж Германіяй і Савецкай Расіяй. Кажуць, што на сцяне більярдавай залы Лёваў Троцкі тады пакінуў надпіс «Ні вайны, ні свету».

Белы палац быў разбураны падчас абароны Брэсцкай крэпасці

Гарнізонная Свята-Мікалаеўская царква пабудавана ў самым цэнтры Брэсцкай крэпасці ў 1851–1876 гадах па праекце  архітэктара Давыда Грыма. Напачатку XX стагоддзя Свята-Мікалаеўскі сабор быў галоўным храмам Заходнерускага краю. Пасля падпісання Рыжскай мірнай дамовы новыя ўлады перабудавалі храм у рымска-каталітычны гарнізонны касцёл Святога Казіміра па праекце польскага архітэктара Ю. Лісецкага.

З 1939 года і да самага пачатку Вялікай Айчыннай вайны ў ім месціўся клуб 84-га стралковага палка Чырвонай Арміі. Падчас баёў 1941 года будынак стаў важным пунктам абароны, бо яно змесцавана на самым высокім месцы выспы, адкуль добра праглядаецца ўся тэрыторыя крэпасці.

У 1994 годзе будынак быў вернуты праваслаўнай царкве, пачаліся працы па яго рэстаўрацыі. З восені 1995 года ў Свята-Мікалаеўскім гарнізонным саборы сталі здзяйсняцца набажэнствы.

Руіны старажытнага манастыра, які належаў бернардынам.  Бернардыны былі запрошаны ў Брэст напачатку XVII стагоддзя  біскупам Марцінам Шышкоўскiм. Ён вылучыў ім пляцоўку зямлі і хату ў былым Валынскім прадмесці, сёння вядомым як Шпітальная выспа, пабудаваў для манахаў капліцу. У 1623 годзе ў прыстанкі быў асвячоны вялікі каменны касцёл, які ўражаў багаццем інтэр'ераў і цікавымі архітэктурнымі развязкамі.

У перадваенны час пабудовы манастыра выкарыстоўваліся як шпіталь. У 1941 годзе пасля захопу Брэсцкай крэпасці менавіта тут немцы трымалі палонных, лекараў і медсёстраў. Пасля вайны будынкі сталі скарыстаць як склад. З часам яны ўсё больш бурыліся, і сёння ад манастыра і касцёла засталіся толькі руіны.

Яшчэ адзін артэфакт старога горада, што захаваўся ўсярэдзіне будынкаў Брэсцкай крэпасці
Былы «казематаваны рэдут», у якім некалі месцілася палкавая школа 84-га стралковага палка, у 2005 годзе ператварыўся ў жаночы манастыр

За 15 гадоў існавання Свята-Божае Нараджэнне-Багародзіцкага жаночага манастыра паўразбураны будынак без вокнаў, дзвярэй і даху быў адноўлены, побач з'явіліся званіца, летні храм, невялікі сад і нават пчальнік. У прыстанкі ўладкавана дамавая царква, келлі, трапезная, бібліятэка. Дах будынка, які некалі ўваходзіў у лінію абароны, карануе купал.

Карта горада Брэста ў канцы ХХ стагоддзі

Праляцім над цэнтральнымі вуліцамі і паглядзім на новабудоўлі горада.

Пешаходная вуліца Савецкая з помнікам 1000-годдзю горада Брэста

Так яна глядзіцца з зямлі

Кінатэатр «Беларусь», які некалі быў сінагогай…

Крыжаўзвіжанскі касцёл

Касцёл пабудаваны ў 1856 годзе ў стылі познага класіцызму. Цяпер ён мясцуецца на цэнтральным пляцы Брэста, што носіць імя Леніна. Па пацешным супадзенні, які стаіць тут жа бронзавы правадыр сусветнага пралетарыяту паказвае рукой кірунак на касцёл…

У гады Вялікай Айчыннай храм быў пашкоджаны, а пасля зачынены і перабудаваны: апынуліся знішчаны вежы галоўнага фасада, зменены інтэр'еры. З 1957 па 1990 год у будынку месцілася экспазіцыя абласнога краязнаўчага музея. Пасля таго як Крыжаўзвіжанскі касцёл вярнулі Каталіцкай царкве, ён набыў сваё выточнае аблічча, а таксама орган.

Інтэр'ер храма
Кафедральны сабор Святога Сімяона Стоўпніка з'яўляецца галоўным праваслаўным храмам Брэста

Першыя згадванні пра святыню ставяцца да XVI стагоддзя. Цяперашні царкоўны будынак быў пабудаваны ў сярэдзіне XIX стагоддзя. Сабор узвялі па праекце брэсцкага архітэктара В. Палікарпава. Яго выточны выгляд вядомы дзякуючы акварэлі Напалеона Орды 1869 года. Храм быў зачынены ў савецкі час і доўгі час заставаўся закінутым. Яго адрэстаўравалі ў 1988 годзе.

Галоўная святыня храма – моцы вялебнага пакутніка Апанаса Філіповіча. У 2005 годзе ў яго гонар ля сабора быў усталяваны помнік.

Свята-Мікалаеўская царква асвячона ў снежні 1906 года

Яна дзеяла паўстагоддзя, а потым была зачынена. З будынка збілі ўсе крыжы і ўладкавалі тут сховішча брэсцкага архіва. Храм вярнулі вернікам толькі ў 1990 годзе. 

У 2005 годзе каля царквы быў усталяваны помнік у гонар маракоў, загінулых падчас руска-японскай вайны. Адкрыццё прымеркавалі да стагоддзя Цусімскай марской бітвы, падчас якой рускі флот патрываў паразу.

Царква Святога Мікалая з сінімі купаламі з'яўляецца ўпрыгожаннем Брэста, гараджане кажуць, што яна падобна на пяцімачтавы карабель.

У горадзе Брэсце яшчэ можна знайсці каларыт пачатку і сярэдзіны мінулага стагоддзя.

Але такіх куткоў робіцца ўсё менш.

Музей «Выратаваныя каштоўнасці» таксама з'яўляецца ўпрыгожаннем горада, тут экспануюцца мастацкія і гістарычныя рарытэты, канфіскаваныя мытнай службай пры няпраўным вывазе за межы Беларусі.

Музей чыгуначнай тэхнікі
Першы шлюз на рацэ Мухавец Днепрапятроўска-Бугскага воднага канала знаходзіцца ў межах горада
Стадыён «Брэсцкі»
Гасцініца «Эрмітаж»

У межах горада Брэста на рацэ Мухавец утварылася шмат выспаў, ёсць азёры Вялікія Соі і Малыя Соі, заказнік «Брэсцкі» і нават сваё Брэсцкае мора. Праўда, яно вельмі маленькае…

Уязджаючых у горад сустракае стэла на дарозе
Новы мікрараён «Усход-6»

У апошнія гады ў горадзе з'явілася шмат новых храмаў. Свята-Ўскрэсенскі сабор з'яўляецца найбуйным культавым збудаваннем горада і адным з самых вялікіх у Беларусі. Быў закладзены ў мікрараёне «Усход» у 1995 годзе ў гонар 50-годдзя Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне.

Свято-Георгиевский храм на фоне озер Зеркалка и Вычулки

Касцёл святога Іосіфа  быў асвячоны ў 2016 годзе. Гэта трэці па рахунку каталіцкі храм у горадзе, яго будаванне вялося каля 13 гадоў. Будынак, які напамінае невялікі сярэднявечны замак, спраектаваў архітэктар Аляксей Андраюк. У стылі праглядаюцца як класічныя элементы, гэтак і сучасныя. Святыня збудавана галоўным чынам на ахвяраванні вернікаў.

Незвычайны архітэктурны развязак мае царкву Ціхвінскага абраза Боскай Маткі ў мікрараёне Кавалёва. Яе будаванне пачалося ў 1999 годзе. Рамонтныя і аздабленчыя працы вядуцца дагэтуль, але царкву ўжо актыўна наведваюць вернікі, сярод іх шмат маладых сем'яў з дзецьмі. Храм таксама карыстаецца папулярнасцю сярод пар, якія хочуць абвянчацца.

Новыя хаты на вуліцы Фаміна
Новабудоўлі ў мікрараёне «Паўднёва-Усход-4»

Вуліца Кастрычніцкай рэвалюцыі

Як і ўва ўсіх астатніх буйных гарадах Беларусі, у Брэсце з'явіліся вялікія гандлёвыя цэнтры.

Вырашаецца і транспартавая праблема. Вось такая складаная развязка ўведзена ў эксплуатацыю на скрыжаванні вуліц Зубачова, Дворнікава, Брэсцкіх дывізій і лейтэнанта Рабцава.

Але мы скончым сваю ілюстраваную гісторыю кадрам з ускраіны горада Брэста. Хай на стагоддзі захоўваецца брэсцкі каларыт, у якім спалучаецца заходняя прадпрымальнасць, палеская гаспадарлівасць і імкненне заўсёды быць на паўкроку наперадзе ўсіх астатніх.